با فرا رسیدن ماه مبارک رمضان و برای برخورداری از فیوضات و بهره های معنوی این ماه عزیز مسلمانان از یکدیگر سبقت می گیرند. همواره در خصوص مساله روزه گرفتن به خصوص در بیماران مبتلا به بیماری های مزمن مختلف نطرات متعددی از جنبه های مختلف علمی و غیر علمی مطرح شده و برای هر کدام از آنها نیز توجیهات خاصی مطرح شده است. یکی از این بیماری ها که در این مقاله در خصوص روزه گرفتن بیماران مبتلا به آن بحث شده، بیماری دیابت می باشد. بر اساس منابع و تعاریف موجود بیماری دیابت به انواع مختلفی تقسیم می شود. یکی از این گروه ها، افراد مبتلا به دیابت نوع اول هستند که از سنین کودکی به این بیماری دچار شده اند و طبق برنامه درمانی طراحی شده برای آنها باید در نوبت های متعدد در روز انسولین تزریق کنند. مشخص و واضح است که برای این افراد روزه داری ممنوع می باشد زیرا تزریق نکردن انسولین در این دسته از بیماران باعث بالارفتن قند خون و کمای متعاقب بالارفتن قند خون خواهد شد.
در بیماران دیابت نوع دوم، تزریق انسولین همزمان با روزه داری باعث افت قند خون و افزایش خطر کمای ناشی از افت قند نیز می شود. بر این اساس گروهی از بیماران دیابت نوع دوم که چند نوبت در روز انسولین تزریق می کنند هم اجازه روزه داری طولانی مدت را ندارند. تنها استثنا در این مساله گروهی از بیماران هستند که از انسولین های طولانی اثر و آهسته رهش استفاده می کنند. این بیماران تحت نظر و کنترل پزشک می توانند روزه داری بکنند. این روزه داری بر این پیش فرض استوار است که انسولین تزریقی این بیماران می تواند در طی ۲۴ ساعت سطحی ثابت و خفیف از انسولین را برای بدن آنها فراهم آورد. و به صورت ناگهانی این بیماران دچار حملات افت قند نخواهند شد.
دسته دیگری از بیماران مبتلا به دیابت نوع دوم وجود دارند که فقط با رعایت رژیم غذایی و مصرف عوامل کاهنده قند خون خوراکی مثل قرص های متفورمین، گلوتازون، آکاربوز و… به جز داروهای افزایش دهنده ترشح انسولین که به سولفونیل اوره ها مشهور هستند، بیماری آنها کنترل می شود. این افراد با رعایت برخی از نکات می توانند روزه بگیرند. این افراد باید تحت نظر پزشک، داروهای خود را بین افطار تا سحر تقسیم کرده و با افزایش مصرف آب و اندازه گیری به موقع قند خون روزه داری بکنند.
در برخی از شرایط باید بیمار دیابتی سریعا روزه خود را افطار کند:
اگر علایم افت قند خون نظیر عرق سرد، بی حالی، ضعف، لرزش دست، تپش قلب و رنگ پریدگی در بیماران مبتلا به دیابت پدیدار شد. این بیماران باید سریعا قند خونشان را اندازه بگیرند. در این وضعیت، اگر میزان قند خون زیر ۷۰ باشد، باید بلافاصله روزه را باز کنند زیرا افت قند خطرناک بوده و می تواند منجر به تشنج، آسیب مغزی و کما شود. همچنین اگر قند خون بالای ۲۵۰ باشد، فرد باید روزه را بشکند و خیلی سریع آب بدن خود را تامین کند.
توصیه های لازم برای بیماران مبتلا به دیابت در زمان سحر و افطار:
همه افراد و به خصوص بیماران دیابتی باید بدانند که نباید در وعده سحر از مقدار زیادی مواد قندی استفاده کنند زیرا قند خون بالا از طریق ادرار دفع شده و با خود آب را هم دفع می کند. به همین دلیل توصیه می شود در وعده سحر بیشتر از مواد پروتئینی، یک مقدار چربی و به خصوص سبزیجاتی مثل کاهو استفاده شود. سبزیجات حاوی فیبر هستند و آب را به خود جذب می کنند و در عین حال میزان جذب مواد قندی را کاهش می دهند. به این ترتیب بدن در طول مدت روزه داری به تدریج آزاد و فرد کمتر دچار تشنگی می شود.
وعده افطار را هم نباید با آب خیلی خنک آغاز کرد. برای این منظور بهتر است از آب جوش یا چای استفاده شود. بعد از بازکردن روزه می توان از مواد غذایی سنتی مثل نان (نان مخصوص افراد دیابتی یا نان سنگک، رژیمی یا سبوس دار) همراه مقداری پنیر و سبزی استفاده کرد. در مورد انواع شیرینی هم توصیه می شود نوع رژیمی و بدون قند یا کم شیرین آن ها را انتخاب کنید.
تعداد وعده ها را افزایش و حجم هر وعده را کاهش دهید
افراد دیابتی مجاز به روزه داری باید به جای مصرف دو وعده افطار و سحر، کل سهم خوراکی روزانه شان را در چند وعده و میان وعده تقسیم و در فواصل معین مصرف کنند. همچنین از هر گروه مواد غذایی فقط مجاز به مصرف انواع خاصی از آنها هستند؛ برای مثال از گروه کربوهیدارت ها باید مصرف قندهای ساده یا ترکیبات خوراکی حاوی گلوکز و فروکتوز را به حداقل برسانند. برخلاف افراد عادی که در ماه رمضان مصرف شیرینی و چربی را افزایش می دهند، بیماران دیابتی این اجازه را ندارند. پروتئین ها و گوشت های مصرفی آنها نیز باید با حداقل مقدار چربی باشد. همچنین چربی مورد نیاز روزانه باید معمولا از روغن های مایع گیاهی باشد و میزان مصرف چربی های اشباع باید به حداقل و ترجیحا صفر برسد. مصرف مواد غذایی فرآوری شده یا خوراکی هایی که چند نوبت گرم و سرد شده اند هم برای بیماران دیابتی توصیه نمی شود.
به جای چای و قهوه، آب بنوشید
مهم ترین نوشیدنی برای افراد دیابتی آب است که باید در فواصل بین وعده ها و میان وعده ها مصرف شود. این افراد باید خیلی بیشتر از دیگران به کم آبی و اختلالات آب و الکترولیت اهمیت دهند. به همین دلیل مصرف چای، قهوه و نسکافه باید برای آنها به شدت کنترل شده باشد. توصیه دیگر اینکه، دیابتی ها باید با هر وعده یا مان وعده غذایی از سبزی ها، صیفی ها و میوه های تازه و کامل (نه آبمیوه) استفاده کنند.
به جای زولبیا و بامیه، کشمش و خرما بخورید
زولبیا و بامیه نه تنها حاوی حجم بالایی از قندهای ساده هستند بلکه با مقدار زیادی روغن سرخ می شوند، بنابراین چه برای افراد سالم و چه افراد دیابتی انتخاب مناسبی نیستند. با این حال، مصرف میزان بسیار کم و هرازگاهی آنها بعد از وعده افطار یا شام معمولا مشکل ساز نیست، اما بعضی از افراد دیابتی با توجه به شرایط کنترل قند خونشان اصلا مجاز به مصرف این خوراکی ها نیستند. این بیماران در عوض می توانند برای تامین قند خون خود از میزان بسیار کم قندهای طبیعی مثل خرما، انجیر، کشمش، توت یا دیگر میوه های خیلی شیرین استفاده کنند. دیابتی ها همچنین می توانند روزه شان را با مقداری آب یا شیر گرم کم چرب همراه یک یا حداکثر دو خرمای کوچک باز کنند زیرا هنگام افطار قند خون افت پیدا می کند و باید سریع جبران شود. البته مقادیر مجاز مصرف شیرین و قند برای هر دیابتی متفاوت است، بنابراین در این مورد باید حتما از متخصص کنترل دیابت کمک گرفت.